مقدمه
بسیاری از ما در طول شبانه روز با شبکه‌های اجتماعی متفاوتی مثل اینستاگرم، واتساپ، توییتر، تلگرام و … سر و کار داریم و در همین شبکه ها با بسیاری از محتواهای متفاوت روبرو می شویم و حجم انبوهی از اطلاعات صوتی و تصویری را دریافت می‌کنیم. در میان شبکه های ذکر شده با یک شبکه اجتماعی به نام اینستاگرام روبه‌رو هستیم که ما را قادر می‌سازد بهترین «خودمان» را در آن به نمایش بگذاریم. کاربران اینستاگرام تصویری از خود به اشتراک می‌گذارند که مایل هستند ما آنها را آن‌گونه ببینیم.
امروزه بسیاری از مشاغل کسب و کار خود را به سمت این شبکه اجتماعی سوق داده اند و بسیاری از فعالیت های خود را در اینستاگرام انجام می دهند. این شبکه اجتماعی پرقدرت طی سال های اخیر عناوین شغلی جدیدی را خلق کرده و ما روزانه شاهد فعالیت اقتصادی افرادی هستیم که در صفحه هایی با تعداد دنبال کننده بالا با عنوان بلاگر کسب درآمد می کنند. این شبکه اجتماعی تغییرات زیادی را در سبک زندگی افراد در زمینه های مختلف از جمله پوشش، تفریحات و …ایجاد کرده و اکثر مخاطبان را به گونه ای تحت تاثیر قرار داده است. بنابراین مسئله ای که در این مقاله به آن پرداخته می شود، این است که بلاگرهای اینستاگرامی تا چه میزان و به چه صورت بر سبک زندگی افراد تاثیر می گذارند.
اینستاگرام، بستری برای نمایش متفاوت سبک زندگی
امروزه فضای مجازی و اینترنت به عنوان یکی از مظاهر فناوری ارتباطی نوین در زندگی فردی و اجتماعی بشر جایگاهی گسترده و مؤثر دارد و جزء لاینفک مناسبات روزمره محسوب می شود، به طوریکه میتوان ادعا کرد برای بسیاری از افراد، زندگی بدون آن امکان پذیر نیست یا دست کم مطلوبیتی ندارد. فضای مجازی و شبکه های اجتماعی در دهه اخیر بشدت جای خود را بین افراد خانواده ها و به ویژه جوانان بازکرده است. گرچه آثار مثبت کاربرد فناوری های ارتباطی و شبکه های اجتماعی در جهت توانمندسازی شهروندان قابل انکار نیست اما مانند سایر فناوری های نوین چون تلویزیون، ویدیو و ماهواره میتواند آثار منفی اجتماعی زیادی نیز به دنبال داشته باشد (فرقانی & مهاجری, ۱۳۹۷).
میان شبکه های اجتماعی، اینستاگرام دارای بیشترین سرعت رشد است؛ به طوری که در ژانویه ۲۰۱۸ بیش از ۸۰۰ میلیون کاربر فعال داشته است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۴ تعداد این کاربران ۳۰۰ میلیون نفر بوده است. همچنین آمارها حکایت از آن دارند که بیش از ۸۰ درصد از کاربران اینستاگرام، حداقل یک برند را در اینستاگرام دنبال می کنند. از سوی دیگر، بیش از ۱۵ میلیون کاربر ایرانی در شبکه اجتماعی اینستاگرام حضور دارند و همین موضوع برندهای ایرانی را به حضور در بستر این شبکه اجتماعی سوق داده است. هم اکنون بسیاری از برندهای ایرانی از صنایع مختلف، اعم از بانکها، کالاهای مصرفی، پوشاک، رستوران ها و غیره در این شبکه اجتماعی صفحه اختصاصی دارند و از طریق آن با مشتریان خود ارتباط برقرار می کنند. با این حال، شدت و نوع روابطی که از این طریق با مشتریان ساخته می شود، یکسان نیست و می تواند مجموعه ای از روابط مطلوب تا نامطلوب را در برگیرد. ناآگاهی از این روابط و ویژگیهای هر یک از آنها، به سرمایه گذاری های بی حاصل در شبکه های اجتماعی، عملکرد پایین در این حوزه و بهره نبردن از پتانسل آنها منجر می شود (عربلوی مقدم, اسفیدانی, اقازاده, & زندی پور, ۱۳۹۷).
اینستاگرام به عنوان یکی از رسانه های پرکاربرد و محبوب، نقش بسزایی در ترویج الگوها و سبک های زندگی دارد. این شبکه اجتماعی با جذابیت و قابلیت هایی که دارد، به قدری کاربران را شیفته خود کرده است که خواسته یا ناخواسته، اقدام به مشارکت می کنند. اینستاگرام کاربران را به همانند سازی و همذات پنداری با عناصر و نقش های ارائه شده در فضاهای مجازی و ایده آل ها دعوت می کند و آنان، کنجکاوانه و برای یافتن جایگاه و عقب نماندن از دیگران به تقلید از سبک های پوشش، تغذیه، آرایش و … که نمودهایی از سبک زندگی هستند، می پردازند. شبکه اینستاگرام با تبلیغ، الگونمایی و ترویج ظاهری خاص، به همراه ارائه راه های دستیابی به این امر، افراد را برای رسیدن به ایده آلی بی منطق و غیرواقعی به تکاپو انداخته است (خادمیان & کلهری, ۱۳۹۹).
سـبک زنـدگی در یـک سـو ریـشه در فـرد و هویـت فردی دارد و از دیگر سـو وابـسته بـه عوامـل فرهنگـی و زمینـه هـای اجتمـاعی نظیـر رسانه های جمعی و فـضای مجـازی اسـت . رسـانه هـا ی جمعـی و الکترونیکـی یکـی دیگــر از عوامــل تعیــین کننــده در ســبک زنــدگی بــه شــمار مــی آینــد (خادمیان & کلهری, ۱۳۹۹).
گاها در این شبکه اجتماعی بسیاری از سبک های مختلف زندگی دیده می شود که افراد در موقعیت های مختلف برای خود ایجاد کرده اند. سبک هایی که شاید با واقعیت اندکی و یا بسیاری متفاوت باشد. بسیاری از افراد در اینستاگرام به دنبال پیروی از سبک زندگی دیگران هستند و به آن علاقه مند شده اند. فارغ از اینکه تمامی این الگوهای رفتاری ساختگی هستند و با زندگی واقعی افراد یکسان نیست. این افراد بلاگر نامیده می شوند که سعی دارند تک تک لحظات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و به نوعی دنبال کنندگان و مخاطبان خود را افزایش دهند.
تعریف بلاگر و عمل بلاگری بر اساس مطالعات ارتباطی
بلاگ کلمه خلاصه شده وبلاگ است و بلاگر به معنی وبلاگ نویس می باشد. اما با گسترش فضای اینترنت و شبکه‌های اجتماعی این کلمه مفهوم دیگری را پیدا کرد. در حال حاضر بلاگر به کسی گفته می شود که در حوزه خاصی مهارت دارد و بطور مداوم تولید محتوای جذاب و هدفمند انجام میدهد. بلاگرها با انتشار عکس و ویدئوهای جذاب در زمینه‌های مختلف، مخاطبانشان را ترغیب می کنند تا مثل آنها رفتار کنند و این موضوع باعث می شود تا کسب و کارها علاقه زیادی به ارائه پیشنهادات تبلیغاتی به اینفلوئنسرها داشته باشند (مطوری, ۱۴۰۰).
بلاگر ها مطالب را در صفحات وب یا وب سایت های خود می نویسند، ویرایش می کنند، پست می کنند و تبلیغات می کنند. آنها ایده ها را تولید و ارائه می دهند. اگر نگاهی به لیست پردرآمدترین شغل های جهان بیاندازید یکی از این شغل‌ها بلاگر بودن است. امروزه بلاگرها در دنیای مجازی درآمد بسیار بالایی دارند. در سال‌های اخیر بسیاری از جوانان به این شغل علاقه‌مند شده‌اند و به سمت بلاگر شدن در فضای مجازی رفته‌اند (شهدوست, ۱۴۰۰).
چند سالی است که بلاگری در ایران روز به روز طرفداران بسیاری را به خود جذب می کند.بلاگرهای اینستاگرام رو به افزایش اند و بسیاری از آنها علاوه بر اینکه در هیچ حوزه ای تخحصص ندارند، بلکه سن و سال های مختلفی را شامل می شوند. این بلاگر ها تلاش می کنند تا با به نمایش گذاشتن لحظه به لحظه زندگی خود، مخاطبان بیشتری را جذب کنند. ملاک سنجش خوب بودن بلاگر ها همان تعداد مخاطبان یا فالور های آنهاست، بنابراین کیفیت محتوایی که به مخاظب عرضه می کنند گاها مهم نیست و هرکاری می کنند تا مخاطب را به دنبال خود بکشانند.
در این میان هم مخاطبان به پیروی کورکورانه از این بلاگرها می پردازند و گاها سبک زندگی خود را به سمت تغییر سوق می دهند. تغییری که متناسب با شرایط زندگی خودشان نیست و مشکلات بسیاری را سر راهشان قرار می دهد.
سبک زندگی امروزی به دنبال سبک زندگی بلاگرها
دو سبک در حال ترویج در اینستاگرام شناسایی شده‌است، الف- سبک زندگی متظاهرانه: اغلب این صفحات پرطرفدار توسط دلقک ها یا شاخ های مجازی اداره می شوند. این افراد درصدد نمایش مصرف، خرید و اسراف کالا هستند. هدف این افراد جذب کاربر و کسب درآمد در فضای مجازی است؛ آنها از شیوه های متعددی برای جذب مخاطب استفاده می کنند و از هر چیزی که موجب جلب توجه و در معرض دیده شدن صفحه مجازی آنها باشد، بهره می گیرند نظیر عریان شدن و بدنمایی، خوردن و ترکیب غذاهای ناجور، شوخی های نامتعارف، دعواهای ساختگی، روشنفکر مآبی، نشان دادن سبک زندگی لاکچری همراه با اسراف و نمایش زندگی مرفه و بدون دغدغه… بهره می گیرند. درحالیکه اکثر آنها هدفشان از جذب مخاطب، تبلیغ سایت های شرطبندی و کسب درآمد است. این افراد درآمدی که در فضای اینستاگرام به دست می آورند را در معرض نمایش در این فضا می گذارند تا چهره و سبک جدیدی از خویش را به مخاطب ارائه دهند. ارائه این نوع شیوه ای از زندگی به طور خودآگاه یا ناخودآگاه موجب کمرنگ شدن تابوها و ارزش های اجتماعی میگردد (رضی پور, ۱۳۹۷).
از سوی دیگر، ظهور تازه به دوران رسیده های مجازی امر جدیدی است که در این دسته قرار می گیرند. این افراد در موقعیتی قرارگرفته اند که شایسته آن نیستند؛ بنابراین از نمادهای منزلتی، رفتاری و فرهنگی موقعیتی بالاتر به صورت ظاهری استفاده می کنند؛ این پدیده منجر به تشویق مصرف گرایی در بین جوانان و نوجوانان میگردد. از طرفی دیگر، شیوه و سبک هایی که دلقک های مجازی «شاخ های مجازی» برای جذب دنبال کننده استفاده می کنند؛ بسیار به هم نزدیک و مشابه است. به گونه ای که میتوان اذعان داشت که در فضای اینستاگرام نوعی شبیه سازی ذائقه ها در حال اتفاق است؛ افراد در عرصه های مختلفی چون تقسیم ساعات شبانه روز، نوع تفریحات و ورزش، شیوه های معاشرت، خرید، آداب سخن گفتن و راه رفتن… سعی بر تقلید از کسانی می کنند که در میدان مشابه و یا موردعلاقه اش قرار دارند. از منظر جامعه شناختی نیز شبیه سازی ذائقه مشترک زمانی به عنوان آسیب اجتماعی تلقی میگردد که نوع خاصی از سبک زندگی توسط افراد یک میدان برای ایجاد تمایز با افراد دیگر مورد تشویق واقع شود، مانند شبیه سازی در شنیدن موسیقی و طرز پوشش و حتی سبک تغذیه؛ بررسی های این پژوهش حاکی از آن است که اغلب اعمالی که دلقک های مجازی در فضای اینستاگرام در حال ترویج و شبیه‌سازی هستند، در ضدیت با فرهنگ مسلط قرار می گیرد به گونه‌ای که ترویج و تقلید این اعمال منجر به تعارض در شیوه زندگی خواهد شد (رضی پور, ۱۳۹۷).
ب- سبک زندگی واقعی: افرادی که شامل این طیف می شوند اغلب پست های با محتوای اطلاع رسانی در مورد مسائل فردی و اجتماعی و کاری به اشتراک می گذارند و کمتر حالت اغراق و تظاهر در این صفحات دیده میشود. درواقع این افراد درصدد هستند که یک تصویر واقعی از خود و اجتماع در معرض نمایش گذارند. بررسی محتوای این صفحات نیز نشان میدهد که افرادی که در طیف قرار می گیرند هم از سطح فکری و هم همسطح اجتماعی بالاتر از افرادی که در شیوه متظاهرانه، قرار دارند.از سوی دیگر نتایج این پژوهش نشان میدهد فضای اینستاگرام و قابلیت اشتراک گذاشتن فیلم، تصویر و گرفتن سلفی موجب شده؛ کاربران تصویر ملموستری از خود و محیط پیرامون به اشتراک بگذارند. درواقع اینگونه میتوان نتیجه گرفت که نظریه گافمن در مورد دوگانگی جلو صحنه و پشت صحنه برای فضای مجازی و خصوصاً شبکه اینستاگرام صدق نمیکند چراکه این دوگانگی در جلو صحنه «زندگی واقعی» و پشت صحنه «فضای مجازی» در حال کاهش است و افراد با به اشتراک گذاشتن زندگی خصوصی خود، در حال نمایش بیشتری از پشت صحنه زندگی خود هستند (رضی پور, ۱۳۹۷).
تاثیر بلاگرهای اینستاگرامی بر زندگی افراد
فرهنـگ سـلبریتی در عصـری کـه بـا گسـترش فرهنـگ رسـانه های تعاملـی همـراه اسـت، بـا چرخـش تعاملـی، منجر بـه ارتباط عاطفـی با کاربـران و هـواداران و در نتیجـه، تأثیـری بی واسـطه بـر دنبال کننـدگان شـده اسـت. ازاین رو، گسـترش رسـانه ای اجتماعـی همچـون اینسـتاگرام کـه توسـعه ارتباطـات شـخصی را شـتاب بخشـیده، زمینـه ظهـور فرهنـگ سـلبریتی را تسـهیل کـرده اسـت، به ویـژه کـه بسـیاری از کاربـران ایرانـی مدتـی طولانـی از وقـت خـود را صـرف آن می کننـد (عباسی & جعفری, ۱۳۹۹).
اینفلوئنسرها و بلاگرهای فضای مجازی به علت سهولت برقراری ارتباط و امکان محقق شدن برخی لذتها، عواطف، معناها و هویت ها در دنیای مجازی، سعی در ابراز خود به شیوه هایی دارند که در دنیای واقعی امکان آن وجود ندارد. در چنین فضایی حریم خصوصی دیگر چندان معنا ندارد. کاربران شبکه های مجازی نیز تحت تاثیر این اینفلوئنسرها و بلاگرها قرار می گیرند و در این میان به تغییر ارزش، رفتارها و نگرش هایشان دست می زنند (قنبری باغستان & جبارپور, ۱۳۹۸).
در فضای اینستاگرامی بلاگر ها در زمینه های مختلفی بدون هیچ تخصص و مدرک مرتبطی فعالیت می کنند، گاها بسیاری از آنها نه به سن قانونی رسیده اند و یا حتی مدرک تحصیلی مطلوبی کسب کرده اند. این بلاگر ها نمی توانند همه بخش های زندگی خود به نمایش بگذارند بلکه فقط بخش هایی را به نمایش می گذارند که پر از زرق و برق است و مخاطب را وادار به تقلید و پیروی می کند.
کنشـگران ایرانـی در فضای مجازی، شـبکه اینسـتاگرام را بسـتری برای نمایش زندگـی روزانه، بـه اشـتراک‌گذاری جنبه هـای جذاب سـبک زندگـی و ارائـه گزارشـی از تفریحات و لذتهـای فردگرایانـه میداننـد. به این ترتیـب، راهبردهـای نمایشـی کنشـگران در شـبکه اجتماعـی اینسـتاگرام، بیشـتر در جهت بازنمایی سـبک زندگی مدرن اسـت و بـر مبنـای نظریـه اسـتفاده و رضامنـدی کاربران نیـز به دنبـال محتواهـا، برنامه ها و شـبکه هایی میرونـد کـه جوابگـوی نیازهـا، ذائقه هـا و علاقه منـدی آنـان باشـد. روشـن اسـت که هرچه میزان اسـتفاده از اینسـتاگرام و پیروی از سـلبریتی ها بیشتر باشـد، تغییـر در سـبک زندگی نیز بیشـتر خواهـد بود (عباسی & جعفری, ۱۳۹۹).
رســانه های مجــازی از جملــه اینســتاگرام در دنیــای امــروز بــا خلــق معیارهــای زیبایــی آرمانــی و غیرواقعــی، زمینــه ســاز نیازهــای کاذب در زنــان (بــه ویــژه دختــران جــوان) شــده و توجــه صــرف بــه زیبایــی هــای ظاهــری را بـرای آنـان برجسـته نموده انـد. در حالیکـه در صفحـات ایـن شـبکه اجتماعـی توجـه بـه زیبایـی هـای باطنـی در برجسـته سـازی محتـوا کمتـر مـورد توجـه قـرار گرفتـه اسـت. نتیجـه چنیـن فرآینـدی آن اسـت کـه زنانـی کـه بیشـتر در معـرض ایـن نـوع پیام هـای رســانه ای قــرار میگیرنــد و ایــن پیام هــا را درونــی می کننــد، تمایــل بیشــتری بـرای انجـام جراحـی زیبایـی و تغییـر بـدن خـود نشـان می دهنـد و آمـار تـکان دهنـده جراحــی هــای زیبایــی در ایــران مویــد ایــن ماجــرا اســت. از هم گســیختگی بنیــان خانـواده، تنـش و تعـارض در روابـط زوجیـن و عـدم اعتمـاد بـه نفـس و بـروز اختالالت روان شــناختی در زندگــی تنهــا بخشــی از آســیب هــای ایــن موضــوع اســت (خطیب زاده, بنی هاشمی, سبحانی, & علیشیری, ۱۳۹۸).
این فضا با فضای حقیقی و واقعی بسیار متفاوت است و شخصیت های مختلفی را در خود جای داده که نمی توانند هویت اصلی خود را در این فضا بیابند و گاها در بسیاری از مواقع با سردرگمی مواجه می شوند به گونه ای که تشخصیص مسائل درست از غلط بسیار برایشان دشوار می شوند. یکی از دلایلی که باعث تفاوت فضای حقیقی و مجازی شده، فعالیت بلاگر ها و ایجاد سبک های مختلف در این فضاست. بلاگر ها سعی دارند بخش هایی از زندگیشان را در جلوی دوربین خود بیاورند در صورتی که بسیاری از مخاطبان فکر می کنند که تمام زندگی انها به نمایش گذاشته شده است و همین امر باعث می شود تا به رویاپردازی های خیالی برای زندگی واقعی خود بپردازند و سعی کنند که تمامی انها را در زندگی خود پیاده سازی کنند.
نتیجه گیری
اینستاگرام در کنار دیگر شبکه های اجتماعی باعث بروز تغییرات چشمگیری در سبک زندگی افراد در زمینه های مختلف اعم از پوشش، تغذیه و … شده و بعضا باعث بروز مشکلاتی از جمله افزایش سطح توقعات شده است. در راستای ان بلاگر ها هم خواسته یا ناخواسته بر افکار و سبک زندگی مخاطبان خود تاثیر می گذارند اما آنچه که مهم است، ساماندهی این فضا و وضع قوانینی مشخص برای این افراد است.
بلاگرهای اینستاگرامی با به اشتراک گذاشتن زندگی روز مره خود، سطح توقعات مخاطبان خود را افزایش می دهند و همین موضوع باعث بروز مشکلات بسیاری در بین خانواده ها می شود. آنها مدام به دنبال این هستندکه لحظه به لحظه کارهای خود را فیلم و یا عکس بگیرند تا مبادا مخاطبان آنها ریزش کنند، بنابراین هر لحظه از زندگیشان فکرشان درگیر این است که چگونه محتوای جذاب برای مخاطب ارائه کنند.از طرفی هم مخاطبان آنچنان به دنبال تقلیدهای کورکورانه هستند که اگر یک روز بلاگر مورد پسندشان در اینستاگرام فعالیت نکنند ناراحت می شوند و مدام جویای حال او می شوند.پس این نگرانی و استرس هم برای بلاگرها و هم برای مخاطبان دو سویه است اما در این میان مخاطبانی هم هستند که صرفا پست و استوری های بلاگر مورد نظرشان را مشاهده می کنند و منفعلانه با جریانات روبرو می شوند.
اما نکته حائز اهمیت اینجاست که باید مخاطبان سواد رسانه ای خود را ارتقا ببخشند تا به سرعت تحت تاثیر هر محتوایی قرار نگیرند و نگذارند که این شبکه اجتماعی جذاب ،نحوه تفکر و تصمیمات زندگیشان را در دست بگیرد.
منابع
خادمیان, ط., & کلهری, م. (۱۳۹۹). رابطه اینستاگرام با گرایش جوانان به سبک زندگی مدرن. پژوهشهای ارتباطی, ۵۶-۶۰٫
خطیب زاده, س., بنی هاشمی, س., سبحانی, ع., & علیشیری, ب. (۱۳۹۸). بررسی وضعیت زنان ایرانی در فضای مجازی: مطالعه. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات امنیت اجتماعی, ۴۹-۵۰٫
رضی پور, پ. (۱۳۹۷). بررسی جامعه شناختی سبک زندگی با تأکید بر شبکه اجتماعی. مدیریت سبک زندگی, ۱۶۰-۱۶۱٫
شهدوست, پ. (۱۴۰۰). بلاگر کیست؟ | بلاگر چیست؟. بازیابی از دکتر ویز: https://drways.com/blog/business/how-to-be-a-blogger/
عباسی, ع., & جعفری, ع. (۱۳۹۹). تأثیر کنش های اینستاگرامی سلبریتی ها. فصلنامه پژوهش های ارتباطی, ۵۰-۵۱٫
عربلوی مقدم, س., اسفیدانی, م., اقازاده, ه., & زندی پور, ط. (۱۳۹۷). شناسایی و بررسی انواع روابط مصرفکنندگان با اجتماعات برند در اینستاگرام. فصلنامه مدیریت بازرگانی, ۵۳۱-۵۴۰٫
فرقانی, م., & مهاجری, ر. (۱۳۹۷). رابطه بین میزان استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و تغییر در سبک زندگی جوانان. ۲۶۰-۲۶۲٫
قنبری باغستان, ع., & جبارپور, ف. (۱۳۹۸). اینستاگرام و تغییر سبک زندگی: مطالعه موردی صدف. فرهنگ رسانه, ۷۷-۸۰٫
مطوری, ک. (۱۴۰۰). بلاگری چیست؟. بازیابی از ریسپانسیو: https://responsiw.com/%D8%A8%D9%84%D8%A7%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/