بافق؛ جزیره ای در دریای کویر

بافق شهری است در کویر با مردمی صمیمی و مهربان، نجیب و اصیل و مؤمن و سخت کوش و خوبان و بزرگانی که دریادلند و پرطراوت و شهیدانی که خورشید تابان از آنان گرمی و عشق وام می گیرد و معنویت و روحانیتی که در پرتو آن برکت و رحمت می بارد.

جزیره ای در دریای کویر؛ جزیره ای که قلب زمینش از سنگ آهن است و قلب مردمش از نرمی و رأفت و محبت. جزیره ای که هرگز خورشید تابانش در خشان تر از خورشید امید و ایمان مردمش نیست. همراه با آتش و عطشی که هرگز از عشق و طلب مردمش پیشی نگرفته است و همه این خصوصیات را در شعرهای آتشین و دل انگیز وحشی، شاعر دلباخته ی آن می توان دید و لمس کرد:

دلم پرشعله گردان سینه پر دود           زبانم کن به گفتن آتش آلود

به سوزی ده کلامم را روایی          کز آن گرمی کند آتش گدایی

دلم را داغ عشقی بر جبین نه           زبانم را بیانی آتشین ده

سخن کز سوز دل تابی ندارد      چکد گر آب از او آبی ندارد

مولانا کمال الدین محمد وحشی بافقی شاعر بلند آوازه قرن دهم در سال 939 هجری قمری از خانواده ای کشاورز در بافق متولد شد. روزگار کودکی و نوجوانی را در بافق گذراند و از همان روزگار استعداد عجیب او در ادبیات مشخص بود، لذا برادرش مرادی بافقی قدر او را دانست و در پرورش او کوشید. این دو برادر سالها در مکتب ادیب و اندیشمند توانای بافق مرحوم شرف الدین علی بافقی به شاگردی نشستند و بهره ها بردند. سپس در محضر شاعران و ادیبان یزد کسب علم کردند؛ لیکن متأسفانه برادر بزرگ و دلسوز و ادیب او قبل از آنکه وحشی به شهرت برسد، دار فانی را وداع گفت واو را تنها گذاشت و به سوز و داغ فراق مبتلا ساخت .

وحشی بعد از این درد و داغ ، مدتی در محافل و مجالس ادبی استان شرکت داشت و استفاده کرد و سپس چندی به کاشان رفت و به کار مکتب داری پرداخت و چون طرفی بر نبست، به یزد برگشت.

وحشی مدتی هم به اراک و جزیره هرمز سفر کرد؛ اما این سفرها طولی نکشید و به یزد مراجعت نمود. او متأسفانه همواره با فقر و تنگدستی دست به دامان بود و علیرغم سفرها و تلاش ها نتوانست تا آخر عمر از این نداری و گرفتاری رهایی یابد و طبع بلندش هم اجازه نمی داد به سراغ پادشاهان و امیران برود و بارها می گفت:

ماییم و همین حلقی و پوشیدن دلقی    یک گوشه نان بس بود و پاره گلیمی

شهر بافق در ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرقی یزد و در حاشیه کویر مرکزی ایران واقع شده و دارای اقلیمی گرم وخشک است مساحت شهرستان بافق ۸۴۴۶ کیلومتر مربع و بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ جمعیتی بالغ بر ۴۲۰۰۰ نفر دارا می باشد که دارای سه دهستان مبارکه ، کوشک و سبزدشت (جمعاً ۸۰۰۰نفر) حدود ۸۰% مردم در شهر بافق زندگی می کنند و مابقی در روستاها زندگی می کنند. شهر بافق یکی از مهمترین شهرهای معدنی کشور به شمار می رود و می توان گفت: که سهم زیادی در اقتصاد کشور دارد وجود ذخایر عظیم آهن (۳/۱ آهنی کشور) حدود ۱۷۰ و عناصر کمیاب و کم نظیری چون فسفات، روی و … که ضرورت دارد در کنار این معدن عظیم صنایع جوارمعدنی و فولادی احداث شود که البته اقداماتی صورت گرفته ولی هنوز به نتیجه نرسیده در حال حاضر یکی از ضروریات این شهر فعال شدن صنایع هست که باید تلاش مضاعفی صورت گیرد. پتانسیل دیگر وجود پنج راه ریلی کشور که در خاورمیانه بی نظیر که به عنوان مرکزی خورشیدی کشور مطرح هست و نقش مهمی در ترانزیت کالا و مسافر دارد به گواه آمار ارسال گذشته روزانه متوسط ۴۰۰۰۰ تن بار و کالا جابجا شده و بیش از ۱۵۰۰۰۰۰ نفر مساقر و به دلیل اهمیت منطقه سال ۹۰ حدود ۵۰ میلیارد تومان در بخش ریلی هزینه شده وجود کارخانجات و تعمیرات اساسی و تهیه اساس لکوموتیو راه آهن در شهر بافق در حال حاضر بیش از ۱۰۰۰ نفر در بحث ریلی شهرستان اشتغال دارند.

این شهرستان به لحاظ موقعیت ریاضی در ۵۴ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۲ دقیقه طول شرقی و ۳۱ درجه و ۷ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۱۰ دقیقه عرض شمالی واقع شده است و در برگیرنده نامناسب­ترین عوامل طبیعی غالب بر فلات مرکزی ایران است.

از نظر تاریخی و گردشگری : ساختمان امامزاده عبدالله بافق که متعلق به قرن سوم هجری – مسجد جامع بافق- قرن دهم کاروانسرای میدان خان- تپه قاضی میرجعفر – ارگ عبدالرضا خان – باغ تیتو – خانه پنج – قلعه باقرآباد- نخلستان های شهر- جنگل ارس باجگان- چنار کهنسال باجگان – روستای قطرم و شادکام، براریگ، صادق آباد(منطقه گردشگری)

از نظر حیات وحش منطقه حفاظت شده کوه بافق با وسعت ۱۴۰ هزار هکتار کوه بافق پناهگاه مناسبی برای گونه های سازگار مثل یوزپلنگ آسیایی و دیگر گونه ها مثل کل، بز، قوچ، میش، پلنگ، گربه وحشی، گرگ و ….

از نظر فرهنگی :

بافق از جمله شهرهای باسابقه با هویت فرهنگی و زادگاه بزرگمردانی چون شیخ محمدتقی بافقی، وحشی بافقی، مستوفی بافقی، نوایی بافقی، جلالی، مرادی، عبدالرضا خان ،‌محمدتقی خان میباشد

سیاسی و انقلاب : حضور در صحنه های انقلاب چه در دوران انقلاب و چه بعد از آن ، تقدیم به ۲۴۵ شهید و بیش از ۴۷۰ جانباز و حدود ۶۶ نفر آزاده و بالغ بر ۹ هزار نفر از مهمترین جوانان شهرستان در جبهه های نبرد حق علیه باطل، حضور در انتخابات که الحمدا… همگی نشان از آگاهی و بصیرت مردم و حرکت در مسیر انقلاب و خط و رهبری و ولایت می باشد.

موقوفات زیاد : بیش از چهاردانگ از شش دانگ بافق وقف است و چهارمین شهر موقوفه کشور پس از استان های خراسان، کرمان و قم است.

شیعه اثنی اشعری:‌ صد درصد جمعیت این شهر، شیعه دوازده امامی بوده و هستند و سایر فرق مذهبی در این شهر سکنی نداشته اند بعضی از معمرین معتقدند پیش از ظهور اسلامی زرتشتیان بنا بر آیین و رسوم خود در بافق دفن نشده اند زیرا اقلیم و طبیعت منطقه استعداد ساختن دخمه را نداشته و اموات خود را برای گذاشتن در دخمه به یزد می بردند

شهر دارالشجاعه:‌ صفت دیگری که این شهرستان به آن متصف بوده، دارالشجاعه است. این مقلب شدن و متصف بودن برمی گردد به شجاعت و دلاور مردی گروهی از تفنگچیان بلوک بافق در تسخیر و فتح قلعه های شماخی و دمدم . متن کامل ماجرا در کتاب وزارت در آییه تاریخ تالیف سید عباس آیت اللهی صفحه ۸ و تاریخ بافق تالیف رضا کارگران صفحه ۱۰۵ آمده است. علاوه بر آنچه گفته شد در کتاب تاریخ وزیری از تفنگچیان بافق به دلاوری بو شجاعت یاد کرده است که مورد توجه پادشاه وقت قرارگرفته و انعام دریافت نموده اند. از آن زمان بافق به دارالشجاعه معرفو شده است که در منابع یاد شده و آثار نجم الدین محمد مستوفی بافقی به نقش جوانان بافق در فتح روم اذعان گردیده به همین دلیل بافق برای چندین سال از پرداخت مالیات معاف شده است.

آب و هوا:

به طور کلی شهرستان بافق دارای آب و هوای گرم و خشک است ولی مناطق شرق بافق آب و هوای ملایم­تر و کوهستانی دارد و مناطق غربی که قسمتی در کویر درانجیر است آب و هوای بیابانی و گرم و خشک دارد.

شهرستان بافق از نظر اقلیمی و طبیعی در منطقه خشک و کویری قرار گرفته است که دارای زمستان­های سرد و تابستان­های گرم است. به طوری که شهرستان بافق در زمستان یکی از سردترین و در تابستان یکی از گرمترین مناطق استان یزد است. به طور کلی آب و هوای شهرستان گرم و خشک است که افزایش دما در تابستان تا ۵۰ درجه سانتیگراد می­رسد و در زمستان­ها سردتر از سایر مناطق استان است که حداقل آن به ۱۵- درجه سانتیگراد می­رسد. اگرچه شهرستان بافق در منطقه خشک و کم آب قرار گرفته است اما سخت­کوشی مردم، مبارزه با قهر طبیعت و حفر قنوات این شهرستان را به منطقه کشاورزی تبدیل کرده است. به علت وجود درختان خرما در این منطقه صنایع دستی وابسته به نخل در این شهرستان رونق فراوان دارد.

در این شهرستان متوسط رطوبت هوا برابر ۶۶/۳۱ درصد بوده است. این مقدار ناچیز رطوبت بیانگر خشکی هوا در طول سال بوده به گونه­ای که کمتر زمانی متوسط رطوبت هوا به حد مطلوب ۷۵ درصد می­رسد.

هم مرزی شهرستان بافق با شهرستان­های متعدد استانی و غیر استانی – پل ارتباطی بین بنادر مهم خاورمیانه و کشورهای آسیای میانه به دلیل قرار گرفتن در مرکز کشور و استقرار در مسیر کریدورهای (شمال- جنوب) و (شرق- غرب)- قرار داشتن در مسیر جادۀ ابریشم- موقعیت ممتاز منطقه از لحاظ زمین­شناسی، وجود توده ه­ا و ذخایر متعدد و متنوع معدنی بزرگ و فراوان آهن از جمله وجود ۳۸ آنومالی مفید در منطقه با ذخایری بالغ بر۷/۱ میلیارد تن، همچنین وجود معادن سرب و روی قابل بهره­برداری و وجود سایر معادن فلزی و غیرفلزی با فراهم بودن زمینه بهره­برداری از آنها- داشتن بیشترین روزها و ساعات آفتابی- آب و هوای متنوع متناسب با کاشت برخی از محصولات خاص- وجود آب و هوا با ویژگی­های خاص جذب گردشگر- وجود منطقه بکر کویر با داشتن شن­های روان- وجود روستاها و ارتفاعات با قابلیت جذب توریست و گردشگر- پایین­ترین ارتفاع از سطح دریا- وجود نیروی انسانی جوان، فرهیخته، توانمند، با تجربه و تحصیلات مناسب در امر آموزش و پرورش و آموزش عالی- برخورداری از رتبه بالای نرخ باسوادی شهری و روستایی (رتبه ۳) در بین شهرستان­ها- اشتغال­زایی بالا و وجود فرصت­های شغلی- وجود مراکز آموزش عالی،  علمی – کاربردی و فنی و حرفه­ای- قابلیت­های بالقوه اشتغال­زایی در بخش ترانزیت و وجود فرصتهای جدی برای سرمایه­گذاری- کمترین میزان هدر رفت آب شرب شهری و روستایی نسبت به سایر شهرستان­ها- ظرفیتهای موجود شهرستان در زمینه پرورش آبزیان با استفاده از آ­بهای شور- قابلیتهای مناسبی برای کشاورزی در زمینه­ های خاص بویژه کشت پسته شور آّبی و پرورش نخلیات وجود دارد.- وجود نخلستانهای وسیع- وجود امکانات و شرایط لازم برای تولید خاویار- قرارگیری شهرستان در مسیر پنج راه ریلی کشور و وجود کارخانه بزرگ تعمیرات لوکوموتیو – برخورداری از شبکه ریلی با توجه به میزان بار قابل حمل و نقل در حوزه­های معدن، صنعت و حتی کشاورزی و نیز جابجایی مسافر در حجم وسیع با توجه به چند راه ریلی- وجود بخش­های ویژه در شهرستان شامل ICU داخلی، CCU، مرکز دیابت، مرکز دیالیز، آندوسکوپی، اسپیرومتری و غیره- نرخ مشارکت سیاسی، اجتماعی بالا (بالا­ترین نرخ مشارکت در انتخابات)- وجود پیشینه تاریخی، فرهنگ غنی و مفاخر علمی و مذهبی در شهرستان- برخورداری از اماکن متبرکه مذهبی، مساجد، حسینیه­ها و در سطح شهرستان از جمله بقعه امامزاده عبدالله- یک دست بودن مردم به مذهب تشیع و اعتقاد به ارزشهای والای اسلام و مکتب عاشورا.- وجود بزرگترین لرد(دشت) استان با عنوان لرد شیطور- بالاترین درصد قبولی در کنکور سراسری دوره­های روزانه دانشگاههای دولتی (رتبه۳ در بین شهرستانهای استان)

مهم‌ترین رودخانه بافق رودخانه شور است که از ماهان کرمان شروع شده و در کویر در انجیر به گل می‌نشیند که البته در حال حاضر خشک می‌باشد. مهم‌ترین بناهای تاریخی بافق عبارتند از آرامگاه امامزاده عبدا.. ، مسجد جامع، پیرمراد، قاضی میر جعفر و قلعه باقرآباد.

این منطقه یکی از قطب‌های معدنی کشور محسوب می‌شود. [نیازمند منبع] مهم‌ترین معادن سنگ آهن چغارت، فسفات آسفوردی، سرب و روی کوشک و… بوده که بخشی از جمعیت را به کار گرفته‌اند و سنگ آهن بافق مهم‌ترین تأمین کننده مواد اولیه مورد نیاز صنعت فولاد و آهن کشور می‌باشد. همچنین محدوده شهرستان بافق با توجه به عملیات اکتشافی بالغ بر ۷۰ آنومالی با ذخیره بیش از ۵/۱ میلیارد تن سنگ آهن و بیش از ۳۰ میلیون تن سرب و روی و معادن گچ و سایر سنگهای ساختمانی شناسائی شده که بنا به دلایلی هنوز به بهره‌برداری نرسیده‌است. مهم‌ترین محصولات کشاورزی بافق گندم، جو و روناس می‌باشد. بافق تنها شهرستان استان یزد است که دارای نخلستانهای پهناور می‌باشد. مهم‌ترین صنایع دستی مردم بافق: قالی بافی، بافت پادری، جارو و بادبزن و حصیر می‌باشد.

کارخانه ذوب روی بافق، نئوپان مقاوم، کارخانه کود شیمیایی فرایند کود و سم بافق و کاشی آپادانا از مراکز مهم صنعتی بافق است. اجرای طرح توسعه چغارت و احداث کارخانجات مختلف در شهرک صنعتی و صنایع جوار ریلی و جوار معدنی بویژه آگلومراسیون و گندله سازی، توسعه شیلات و کشاورزی و دامپروری خصوصاً مرکز تحقیقات شتر از جمله طرح‌های صنعتی این شهرستان هستند.

این شهر دارای دو محله اصلی لرد (به معنای بزرگ) و قلعه می‌باشد. به دلیل آب و هوای گرم منطقه می‌توان خرما و پسته را مهمترین محصولات کشاورزی این شهر دانست.

بافق یکی از گرمترین و سبز دشت بافق یکی از سردترین مناطق استان یزد می‌باشد مناطق گردشگری این شهرستان عبارتند از : امام زاده ظهیرالدین عبدالله ابن موسی ابن جعفر، قاضی میرجعفر، پارک آهنشهر، پارک آبشار، شن‌های روان صادق آباد و پتکستان، قلعه باقرآباد و روستاهای قطرم، شادکام، شمال آباد، آب مرغون و…

شهر بافق همچنین زادگاه شاعر بزرگی چون وحشی بافقی است. محمدتقی بافقی از روحانیون مخالف رضاشاه هم اهل شهرستان بافق بوده است.

۳۱۴ نفر از اهالی این شهر در جنگ ایران و عراق کشته شده‌اند.